De vrije keuze van de vertalers...

1.       Vertalingen en begrip van 1 Samuël

In deze paragraaf worden twee taalkundige detail besproken die mooi laten zien hoe lastig het is om een Nederlandse vertaling van de grondtekst te maken. We pakken hierbij vier vertalingen, die qua vertaalprincipe sterk uiteen liggen. Van de Statenvertaling is bekend dat zij concordant en brontekstgetrouw vertaalt: concordant wil zeggen dat de Hebreeuwse woorden zo letterlijk mogelijk vertaald worden in alle mogelijke gevallen waarin het woord voorkomt. De HSV sluit hierbij aan en vermijdt vervolgens woorden die taalverwarring veroorzaken in de 21^e eeuw. 

De Groot Nieuws Bijbel is een echte doeltaal-vertaling; de vertaling sluit zo dicht mogelijk aan bij de taal van de doelgroep – de moderne Nederlander. De NBV tenslotte heeft als kenmerk brontekstgetrouw en doeltaalgericht: de boodschap moet eerlijk en helder vertaald worden naar onze tijd.

Laten we een kijkje nemen in de keuken van de vertalers, door 1 Samuël 5:6 te vergelijken. De ziekte waarmee de Filistijnen getroffen worden, blijkt volgens de SV en HSV  te maken te hebben met spenen of gezwellen, zelfs in de verborgen plaatsen. De doeltaalgerichte GNB heeft het tweemaal over zweren, die mogelijkerwijs je hele lichaam kunnen bedekken. Zou de NBV dan de wijsheid in pacht hebben? We lezen hier dat de ziekte te maken heeft met aambeien.  (Een gezwollen bloedvat in de endeldarm).  Hier kunnen we ons iets meer bij voorstellen. Let echter wel± dit staat niet letterlijk in de grondtekst. Dáár wordt alleen over ´gezwellen´ gesproken.

SV (17e E)	HSV (2010)	GNB (1996)	NBV (2004)
6 Doch de hand des HEEREN was zwaar over die van Asdod, en verwoestte hen; en Hij sloeg ze met spenen, Asdod en haar landpalen.	6 En de hand van de HEERE drukte zwaar op de inwoners van Asdod en teisterde hen; Hij trof hen, namelijk Asdod en de bijbehorende gebieden, met gezwellen.	6 De Heer zette de inwoners van Asdod onder zware druk. Hij maakte ze doodsbang en trof de hele stadstaat van Asdod met zweren.	De HEER pakte de inwoners van Asdod hard aan. Hij zaaide paniek en trof alle inwoners van het vorstendom met aambeien.
9 Hij sloeg de lieden dier stad van den kleine tot den grote, en zij hadden spenen in de verborgene plaatsen	9 want Hij trof de inwoners van die stad van klein tot groot: zij kregen gezwellen	9 . De inwoners trof hij van groot tot klein en er braken zweren onder hen uit	9 Hij trof de inwoners van de stad van groot tot klein en iedereen kreeg aambeien.

Dat het wel degelijk uitmaakt hoe je het Hebreeuws vertaalt, wordt een hoofdstuk verder duidelijk. Als de Filistijnen de ark terugbrengen en de inwoners van Beth-Sémes (huis van de zon) in de ark kijken, sterven er diverse mensen in deze stad. Hoeveel dit er zijn, wordt niet helemaal duidelijk uit de grondtekst. Letterlijk staat daar: “zij stierven / zeventig / mannen / vijftig / duizend / mannen”. Wat moet je hier nu van maken? Laten we de keuzes van de vertalingen volgen.

SV (17e E)	HSV (2010)	GNB (1996)	NBV (2004)
19 En de HEERE sloeg onder die lieden van Beth-Sémes, omdat zij in de ark des HEEREN gezien hadden; ja, Hij sloeg van het volk zeventig mannen, en vijftig duizend mannen. Toen bedreef het volk rouw, omdat de HEERE een groten slag onder het volk geslagen had.	19 Maar de HEERE doodde sommigen van de mannen van Beth-Semes, omdat zij in de ark van de HEERE hadden gekeken. Hij doodde van het volk zeventig man van de vijftigduizend man. Toen bedreef het volk rouw, omdat de HEERE het volk een grote slag had toegebracht.	19 De Heer sloeg toe onder de burgers van Bet-Semes, omdat ze hadden gekeken naar de verbondskist. Hij doodde zeventig van de vijftigduizend inwoners. De burgers van Bet-Semes rouwden, omdat de Heer zo hard onder hen had toegeslagen.	Maar de bevolking van Bet-Semes werd gestraft, omdat ze naar de ark van de HEER hadden gekeken. Er stierven zeventig inwoners van de stad. En het volk treurde, want de HEER had hen zwaar getroffen.

De SV maakt geen keuze en schrijft letterlijk na wat er staat: 70 + 50.000 mannen.

De HSV harmoniseert en legt uit dat het 70 van de 50.000 mannen betreffen.  In een voetnoot leggen zij uit: “zeventig man van de vijftigduizend man - Het Hebreeuws is hier onduidelijk.”

De GNB heeft deze uitleg eerder ook al gegeven, 70 van de  50.000 mannen.

De NBV kiest voor een aanpassing naar de doelgroep: 70 mannen van de stad. Deze laatste drie woorden zijn opmerkelijk, omdat nergens in de grondtekst deze woorden staan. Zij leggen echter wel uit waarom zij deze keuze maken:” zeventig inwoners – Volgens sommige Hebreeuwse handschriften en de Septuaginta. MT: ‘zeventig inwoners, vijftigduizend’. De Septuaginta is de Griekse vertaling van het Oude Testament – de NBV van de Joodse kerk, die ook door de schrijvers van het NT gebruikt is. Het kan dus zijn dat Jezus en de apostelen, wanneer zij uit deze vertaling gelezen hebben, de tekst op deze manier gelezen hebben.

Tenslotte nog een opmerkelijke oplossing. De Nederlandse vertaling uit 1951, de  toen genoemde Nieuwe Vertaling  heeft een oplossing bedacht en schrijft dat `Hij sloeg van het volk zeventig man, vijftig op de duizend.` Hier wordt een oplossing gegeven voor de / vijftig / duizend / .